Η ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ
Χαράλαμπος Ανθόπουλος
Εφημερίδα "ΕΘΝΟΣ", 3.12.2008

Η ελευθερία της δημοσιογραφικής πληροφόρησης και κριτικής και το δικαίωμα της προσωπικότητας βρίσκονται σχεδόν καθημερινά σε αντιπαράθεση στις αίθουσες των δικαστηρίων μας, τα οποία έχουν το δύσκολο, πράγματι, έργο να επιλύουν τις συγκρούσεις ανάμεσα στα δύο αυτά εκ φύσεως ανταγωνιστικά δικαιώματα. Φαίνεται, όμως, ότι κάτι δεν πάει καλά με τη νομολογία των δικαστηρίων μας γύρω από το θέμα αυτό. Ήδη κατά τη διετία 2007-2008 έχουν εκδοθεί τρεις αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) που καταδικάζουν την Ελλάδα για παραβίαση του άρθρου 10 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης, στο οποίο κατοχυρώνεται η ελευθερία της δημοσιογραφικής πληροφόρησης και κριτικής (υπόθεση Βασιλάκης κατά Ελλάδας, υπόθεση Λιοναράκης κατά Ελλάδας, υπόθεση «Αυγή» και Κάρης κατά Ελλάδας). Παραδόξως, τα ελληνικά μέσα ενημέρωσης ακροθιγώς ασχολούνται με το θέμα αυτό, μολονότι οι αποφάσεις του ΕΔΔΑ δημιουργούν νέα δεδομένα για την άσκηση της δημοσιογραφικής ελευθερίας, αναγνωρίζοντας στην ελευθερία αυτή μια «προνομιούχο θέση» σε σχέση με άλλα θεμελιώδη δικαιώματα. Ας δούμε συντομογραφικά τι κομίζει η νομολογία του Δικαστηρίου του Στρασβούργου και πού διαφέρει από τη νομολογία των ελληνικών δικαστηρίων.

Το ΕΔΔΑ υπενθυμίζει κατ αρχάς ότι τα όρια της επιτρεπτής κριτικής κατά πολιτικών προσώπων είναι ευρύτερα σε σχέση με τα όρια της κριτικής κατά απλών ιδιωτών. Σε αντίθεση με τους απλούς ιδιώτες, τα πολιτικά πρόσωπα εκτίθενται αναπόφευκτα και συνειδητά σε αυστηρό έλεγχο της δημόσιας ή και της ιδιωτικής τους συμπεριφοράς. Θεωρητικά αυτό γίνεται δεκτό και από τα ελληνικά δικαστήρια, τα συμπεράσματά τους όμως δεν ανταποκρίνονται πάντοτε στην παραδοχή αυτήν. Το ΕΔΔΑ υπογραμμίζει επίσης ότι η κριτική δεν υπόκειται στον κανόνα της αλήθειας, εκτός εάν βασίζεται σε συνειδητή αλλοίωση των γεγονότων. Τα ελληνικά δικαστήρια απαιτούν συχνά από τους δημοσιογράφους να αποδείξουν την «αλήθεια» των αξιολογικών τους κρίσεων, σύμφωνα όμως με το ΕΔΔΑ αυτό αποτελεί ανεπίτρεπτη παρέμβαση στην ελευθερία της έκφρασης.

Το ΕΔΔΑ διαχωρίζει την ευθύνη του δημοσιογράφου-συνεντευκτή από εκείνη του συνεντευξιαζομένου. Ο πρώτος ευθύνεται για τις εξυβριστικές ή συκοφαντικές δηλώσεις του δεύτερου, μόνο όταν τις υιοθετεί και όχι όταν λειτουργεί ως ουδέτερος παρατηρητής. Ένα τέτοιο «δικαίωμα συνέντευξης» δεν έχει αναγνωριστεί ακόμη από τα ελληνικά δικαστήρια.
Το ΕΔΔΑ δεν ψάχνει να βρει αν ο δημοσιογράφος θα μπορούσε να διατυπώσει τη σκέψη του με άλλες λέξεις ή φράσεις που θα ήταν λιγότερο δηκτικές. Όπως παρατηρεί: «Ο ρόλος των εθνικών δικαστηρίων... δεν συνίσταται στο να επισημαίνουν αυτά στον δημοσιογράφο το απολύτως μίνιμουμ των όρων που ο τελευταίος δύναται να χρησιμοποιήσει, όταν ασκεί το δικαίωμά του στην κριτική...» (βλ. Εφημερίδα Διοικητικού Δικαίου, 2008, σ. 507). Και εκφράζει την έκπληξή του για την εμμονή των ελληνικών δικαστηρίων να εμπλέκονται σε ζητήματα δημοσιογραφικού ύφους.
Ύστερα από τις αποφάσεις αυτές οι Έλληνες δικαστές γνωρίζουν πλέον πώς μπορούν να αποφευχθούν καταδικαστικές αποφάσεις εις βάρος της χώρας μας για παραβίαση του άρθρου 10 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης. Προς το παρόν πάντως δεν δείχνουν να ενδιαφέρονται ιδιαίτερα γι αυτό.