5/11/08

ΜΕΣΑ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ
Χαράλαμπος Ανθόπουλος
Εφημερίδα "ΕΘΝΟΣ", 5.11.2008

Το ελληνικό συνταγματικο-πολιτικό σύστημα, όπως διαμορφώθηκε κατά τη μεταπολιτευτική περίοδο, αποτελεί τυπικό παράδειγμα «πλειοψηφικού κοινοβουλευτισμού». Στα συστήματα του «πλειοψηφικού κοινοβουλευτισμού» οι εκλογές επιτρέπουν τον σχηματισμό μιας συμπαγούς κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας, αποτελούμενης από ένα μόνον κόμμα, όταν το κομματικό σύστημα είναι δικομματικό, όπως συμβαίνει στην Ελλάδα, ή συνασπισμό κομμάτων, όταν το κομματικό σύστημα είναι διπολικό, όπως συμβαίνει τώρα στην Ιταλία. Αυτή η κοινοβουλευτική πλειοψηφία στηρίζει την κυβέρνηση σε όλη τη διάρκεια της κοινοβουλευτικής περιόδου, εκτός εάν μεταβληθεί, μετά τις εκλογές, ο συσχετισμός των κοινοβουλευτικών δυνάμεων, λόγω αποχώρησης ή διαγραφής βουλευτών του κυβερνώντος κόμματος ή διάσπασής του ή διάλυσης του συνασπισμού των κομμάτων που κέρδισε τις εκλογές, οπότε διενεργούνται κατά κανόνα πρόωρες εκλογές.
Στα συστήματα αυτά, η κοινοβουλευτική πολιτική ευθύνη των μεμονωμένων υπουργών έχει στην πράξη πλήρως ατονήσει, τουλάχιστον όσον αφορά τον καταλογισμό της μέσα από την υποβολή πρότασης δυσπιστίας, αφού η κοινοβουλευτική πλειοψηφία που στηρίζει την κυβέρνηση επιβεβαιώνει, θέλοντας και μη, την εμπιστοσύνη της προς τον υπουργό εναντίον του οποίου έχει κατατεθεί τέτοια πρόταση. Στην περίπτωση, μάλιστα, που ο πρωθυπουργός δεν προβαίνει ο ίδιος στον καταλογισμό της πολιτικής ευθύνης των υπουργών του, απομακρύνοντάς τους ή ζητώντας την παραίτησή τους, οι υπουργοί μπορούν να συνεχίσουν απερίσπαστοι να εκτίθενται σε συμπεριφορές που θέτουν ζήτημα πολιτικής ευθύνης, φοβούμενοι πλέον μόνον τον τυχόν καταλογισμό της από τους εκλογείς τους.
Υπό τις συνθήκες αυτές, η μόνη αποτελεσματική μορφή πολιτικής ευθύνης των υπουργών είναι η «διάχυτη» πολιτική τους ευθύνη, δηλαδή εκείνη που καταλογίζεται σε αυτούς μέσα από την άσκηση της ελευθερίας της πολιτικής κριτικής από τα μέσα ενημέρωσης. Οταν η κριτική αυτή είναι αιτιολογημένη και ανταποκρίνεται προς το λαϊκό αίσθημα, μπορεί να επιφέρει τις ίδιες συνέπειες με την αποδοχή της πρότασης δυσπιστίας κατά ενός μεμονωμένου υπουργού, να προκαλέσει δηλαδή την παραίτησή του.
Η πρόσφατη ελληνική εμπειρία παρέχει μια σειρά από παραδείγματα που επιβεβαιώνουν την υποκατάσταση της «τυποποιημένης» πολιτικής ευθύνης από τη «διάχυτη» πολιτική ευθύνη. Οι παραιτήσεις Τσιτουρίδη, Μαγγίνα, Βουλγαράκη και Ρουσόπουλου -ανεξάρτητα από τις ιδιαίτερες παραμέτρους της καθεμιάς από αυτές- υπήρξαν όλες αποτέλεσμα της ενεργοποίησης της «διάχυτης» πολιτικής ευθύνης, δηλαδή της «κυρωτικής» λειτουργίας της άσκησης της πολιτικής κριτικής από τα μέσα ενημέρωσης. Μπορούμε, λοιπόν, να αντιληφθούμε τη θεμελιώδη σημασία που έχει για την εφαρμογή του θεσμού της πολιτικής ευθύνης, ιδίως σε κοινοβουλευτικά συστήματα στα οποία έχουν χάσει κάθε αποτελεσματικότητα οι άλλες μορφές καταλογισμού της, ο σεβασμός της ελευθερίας και του πλουραλισμού των μέσων ενημέρωσης. Στο πλαίσιο αυτό πρέπει να επανεξετασθεί, μεταξύ άλλων, το ισχύον σύστημα αστικής ευθύνης των μέσων ενημέρωσης, με τα υψηλά κατώτατα χρηματικά όριά του, που λειτουργούν ως «φόβητρο» για την ελευθερία της πολιτικής πληροφόρησης και κριτικής.