27/1/10

ΤΟ ΧΡΕΟΣ ΤΗΣ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗΣ
Χαράλαμπος Ανθόπουλος
Εφημερίδα "ΕΘΝΟΣ", 27.1.2010

Σε αυτήν τη δύσκολη και γεμάτη αγωνία περίοδο που διανύουμε χρειάζεται ίσως να ανακαλύψουμε ξανά μια λησμονημένη, σχεδόν, συνταγματική διάταξη. Αναφερόμαστε εδώ στο άρθρο 25 παρ. 4 του Συντάγματός μας, το οποίο ορίζει ότι «το Κράτος δικαιούται να αξιώνει από όλους τους πολίτες την εκπλήρωση του χρέους της εθνικής και κοινωνικής αλληλεγγύης». Η αντίληψη των συντακτών του Συντάγματος του 1975, ότι η αλληλεγγύη των πολιτών προς το Κράτος θα έπρεπε να πάρει τη μορφή συνταγματικού κανόνα, ερχόταν σίγουρα σε αντίθεση με το «πνεύμα της εποχής».
Μετά την επταετία και την οριστική κατάρρευση του «Κράτους των εθνικοφρόνων», το ζητούμενο ήταν η πλήρης κατοχύρωση των ατομικών και συλλογικών δικαιωμάτων και όχι βέβαια η συνταγματική επιβολή ενός γενικού καθήκοντος αλληλεγγύης των πολιτών προς το Κράτος. Η αρχή «κανένα δικαίωμα χωρίς υποχρεώσεις», ακόμη κι αν είναι σωστή στη θεωρία, δεν ήταν εκείνη την περίοδο σωστή στην πράξη. Για τον λόγο αυτόν, οι περισσότεροι Έλληνες συνταγματολόγοι αντιμετώπισαν με καχυποψία το άρθρο 25 παρ. 4, περίπου ως ένα πρόσχημα που θα μπορούσε να επικαλεστεί η κρατική εξουσία προκειμένου να χρησιμοποιήσει το Σύνταγμα εναντίον των θεμελιωδών δικαιωμάτων των πολιτών.
Έτσι επικράτησε μια μινιμαλιστική ερμηνεία τής συνταγματικής αρχής της αλληλεγγύης, που συνέδεσε την αρχή αυτή με τα κατ’ ιδίαν συνταγματικά καθήκοντα (στρατιωτική υποχρέωση, φορολογική υποχρέωση, τήρηση του Συντάγματος και των νόμων, καθήκον της ψήφου κ.λπ.), χωρίς να προσθέτει κάτι ιδιαίτερο σε αυτά. Η ερμηνεία αυτή έγινε δεκτή και από τη νομολογία.
Ωστόσο, το περιεχόμενο της αρχής της αλληλεγγύης δεν εξαντλείται στον κατάλογο των συνταγματικών καθηκόντων του πολίτη. Κατ’ αρχάς, δεν αφορά μόνο τα καθήκοντα αυτά, αλλά προσδιορίζει συγχρόνως και το νόημα της αρχής του κοινωνικού Κράτους, που κατοχυρώνεται ρητά σε μια ξεχωριστή διάταξη, στο άρθρο 25 παρ. 1. Η αρχή της αλληλεγγύης αποτελεί το κανονιστικό φίλτρο για να διακριθούν τα γνήσια κοινωνικά δικαιώματα, τα οποία πρέπει να γίνονται σεβαστά στον βαθμό που αυτό είναι δημοσιονομικά δυνατό, από τα προνόμια και τις πελατειακές παροχές που έχουν αποσπάσει από το δημόσιο ταμείο ορισμένες ισχυρές κοινωνικές ομάδες.
Αυτά τα προνόμια έχουν γίνει πλέον δυσβάστακτα για το κοινωνικό σύνολο και η κατάργησή τους δεν σημαίνει αποδιάρθρωση του κοινωνικού Κράτους, αλλά στοιχειώδη εξυγίανσή του. Από την άλλη, όμως, πλευρά, η αρχή της αλληλεγγύης περιέχει και μια ύστατη συνταγματική έκκληση προς τους πολίτες για αυτοπεριορισμό των δικαιωμάτων και των διεκδικήσεών τους, ιδίως σε κρίσιμες ιστορικές στιγμές όπως η σημερινή. Το μέλλον αυτής της χώρας εξαρτάται για μίαν ακόμη φορά από τον πατριωτισμό των Ελλήνων, στις σημερινές συνθήκες, από την κοινωνική υπευθυνότητά τους.